Qadim zamonlardan beri mumiya Osiyo xalq tabobatida dorivor maqsadlarda ishlatilgan. Mumiyaning turli kasalliklarda shifobaxsh ta’siri haqida buyuk qadimiylar Avitsenna, Aristotel, Biruni, razi va boshqalar yozgan. mumiyo umumiy mustahkamlovchi va yallig’lanishga qarshi ta’sirga ega, organizmdagi himoya, regenerativ va reparativ jarayonlarni kuchaytiradi, bronxial astma, nafas olish yo’llari va oshqozon-ichak traktining surunkali kasalliklari, teri va buyrak tosh kasalliklarini davolashda yordam beradi, suyak sinishi tiklanishini tezlashtirish uchun. Mumiya, shuningdek, suvda, sutda, sharbatda yoki choyda oldindan eritilib, tashqi tomondan tomchilar, kremlar, malhamlar va niqoblar orqali olinishi mumkin.

Yaqin vaqtgacha mumiyaning tabiati haqida juda noaniq tushuncha mavjud edi. Tarixiy jihatdan mumiya yarasalar va kemiruvchilarning chiqindilaridan kelib chiqadi deb ishonishgan. Tog ‘g’orlari hasharotlar bilan oziqlanadigan yarasalar koloniyalariga boshpana beradi, ular o’z navbatida tog’ o’tlari yoki gullarining nektarlari bilan oziqlanadi. Sichqoncha Guano ko’rshapalaklar va kemiruvchilarning tunash joylarida to’planib, fermentatsiya va kontsentratsiya jarayonidan o’tib, tog ‘ g’orlarining maxsus mikroiqlim sharoitida mumiyaga aylanadi. Muammo shundaki, mumiya har doim ko’rshapalaklar uchadigan yoki tog ‘ uchadigan joylarda topilmaydi.

Litofil (toshlarda yashovchi) liken va qo’ziqorinlar bilan olib borilgan so’nggi tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, mumiya kelib chiqishi ularga katta ehtimollik bilan qarzdor. Ko’pgina likenlar arktik, baland tog ‘ va issiq cho’l hududlarida muvaffaqiyatli rivojlanib boradigan toshlar yuzasida mavjud bo’lishning o’ta og’ir sharoitlariga moslashgan. Tog’larda turli xil rangdagi qobiq shaklida aniq ko’rinadigan “oddiy” tosh likenlari mumiya ulardan oqib chiqishi uchun sezilmasligi aniq. Ammo haqiqiy kashshof tog ‘ likenlari endolitik likenlar deb ataladi, ular tosh ichida, toshning qalinligida, bir necha millimetr chuqurlikda yashaydi va tashqi tomondan deyarli ko’rinmaydi. Likenlarning tosh yuzasiga ta’siri murakkab va xilma-xil bo’lib, shu bilan birga tosh va minerallarning ob-havosi bilan birlashadi. Endolitik likenlar organik kislotalarni (liken, limon, oksalat va boshqalar) hosil qiladi, shuning uchun likenlarning rizoidlari (“ildizlari”) hatto kvartsni ham yo’q qilishga qodir. Likenlarning o’sishi va hayotiy faoliyati ob-havo jarayonini sezilarli darajada tezlashtiradi va aksariyat hollarda tuproqning birinchi eng nozik qatlami, unumdorlik elementlari bo’lgan tog ‘ mayda tuprog’ining shakllanishiga olib keladi. Bir qator ma’lumotlarga ko’ra, likenlar har yili 300 kg/ga dan ortiq azotni toshlarda dastlabki tuproq hosil qilish jarayonida biologik tsiklga jalb qilishi mumkin. Bunday jarayonga bir necha yuz ming yil bering – va endi tog ‘ yonbag’irlarida ignabargli o’rmon bor. Ammo ba’zi hollarda tuproq hosil bo’lish jarayoni boshqa jarayon bilan almashtiriladi. Endolitik likenlar tomonidan yaratilgan organik moddalar va ularning faoliyati tufayli yuvilgan mineral tarkibiy qismlar litofil qo’ziqorinlarni ushlaydi. Bu likenlarga qaraganda qadimgi organizmlar ham toshning qalinligida yoki uning yuzasida yashaydi, ammo liken qo’ziqorinining bir qismi bo’lgan suv o’tlari qullaridan mahrum va shuning uchun ekologik jihatdan kamroq plastikdir. Litofil zamburug’lar organik chang, bakteriyalar va suv o’tlari qoldiqlaridan foydalanishi mumkin, ammo endofil zamburug’lar uchun asosiy oziqlanish manbai endolitik likenlardir. Likenlar, suv o’tlari, bakteriyalar va litofil zamburug’lar orasida ikkinchisi ustunlik qila boshlagan tog ‘ kashshof jamoalarida ba’zida qo’ziqorin hayotining chiqindilari, o’lik koloniyalarning qoldig’i bo’lgan qora konsentrlangan massani hosil qilish jarayoni boshlanadi. Tog’larning “tashqarisida” bunday qora moddaning tomchilari tik qoyalarda aniq ko’rinadi. Dastlab, toshlar shunchaki kulrang yoki qora bo’yoq bilan bo’yalgan ko’rinadi. Ammo jarayon qancha uzoq davom etsa, “bo’yoq” qatlami qalinroq bo’lib, bir necha yuz yil ichida 2-3 mm ga etadi.buni allaqachon qirib tashlash mumkin, garchi bu juda foydasiz. Tog’larning” ichida”, qorayish sharoitida (yoriqlar, g’orlar) litofil zamburug’lar likenlarsiz rivojlanishi mumkin, chunki bu holda organik moddalarning asosiy manbai sutemizuvchilar va hasharotlarning najasi, shuningdek chang va boshqa to’plangan qoldiqlardir. Bu erda ba’zida qora mahsulotning butun konlari hosil bo’ladi, bu holda ular “koprolit mumiya” deb nomlanadi (mumiya “evaporit”deb nomlanadi).

G’arb tadqiqotchilari likenlar, tosh bakteriyalar va zamburug’larning hayotiy faoliyati ta’siri ostida nafaqat birlamchi minerallarning yo’q qilinishi, balki turli xil murakkab organik moddalar, shu jumladan mumiya tarkibiy qismlarining shakllanishi ham sodir bo’lishini ko’rsatdi. Yuqorida aytilganlarga asoslanib, menimcha, mumiyani qo’ziqorin mahsuloti deb hisoblash mumkin. Shuning uchun biz uni yaqinda Oltoy ekspeditsiyasi paytida yig’dik va tez orada qo’ziqorin dorixonasining onlayn-do’konida 20 gramm uchun 400 rubldan taklif qilamiz. Siz ushbu xabarni reklama deb hisoblashingiz mumkin, ammo mumiya etarli emas, shuning uchun aqlli odamlar menga shaxsiy xabar orqali buyurtma berishadi pismoavtoru@mail.ru o’qiganingizdan so’ng darhol, shuning uchun siz qaraysiz va bu internet-do’konga etib bormaydi 🙂